Istorija Zodijaka

Poreklo imena, sazvežđa i znakova

Istorija Zodijaka podeljena je u tri velike razvojne faze koje iznose različite simboličke nivoe sazvežđa i, kasnije, znakova. Prva istorijska faza se odnosi na ustanovljavanje 12 nejednakih zvezdanih segmenata duž ekliptike, druga na njen preobražaj u 12 jednakih delova, a treća faza jeste faza preobražaja tih 12 jednakih pokretnih (sideričkih) segmenata u fiksne (tropske). Najranija šema vavilonskih zvezdanih konstalacija datira još iz ranog 2. milenijuma p.n.e. Ona je nastala kako bi se obeležila trostruka zvezdana staza posvećena nebeskom božanskom trojstvu Anu, Enlil, Ea. Ova tripartitna podela neba severnu hemisferu dodeljuje Enlilu, ekvator Anuu, a južnu nebesku polutku Eau. Granica je uspostavljena na 17 stepeni u pravcu sever-jug tako da Sunce u svakoj trećini neba boravi po tri uzastopna meseca. Interesantno je da 17 stepeni predstavljaju i orbis planetarne vidljivosti kod konjunkcija sa Suncem. U vezi sa ovim javlja se jedna istorijska kontroverza koja se tiče tvrdnje pojedinih naučnika da je ova zvezdana podloga bila centrirana duž nebeskog ekvatora iako nema dokaza da su Vavilonci ovog perioda uopšte mogli da ga identifikuju kao zasebni veliki nebeski krug. Dakle, ova prva grupa sazvežđa još uvek nema veze sa zodijačkom ekliptičkom šemom koja počinje da se razvija nekih 1000 godina kasnije u vreme velikog Asirskog perioda kroz astronomiju tzv. Mul. Apin serije koja je naziv dobila prema sazvežđu "Plug" koje je danas razvrstano u dva sazvežđa: Trigon i Gama Andromedu. Prva tablica ovog dela opisuje putanju boga Sina (Meseca) kroz 17 lunarnih sazvežđa (koren kasnijih manzila u zapadnoj astrologiji) i ista prelazi granicu prvobitnog nebeskog (astronomskog) trojstva. Druga tablica Mul. Apina opisuje stazu boga Šamaša (Sunca) koja deli solarnu godinu na 12 solarnih meseci. Sunce je tako boravilo u svim sazvežđima prvobitne trojne podele u različitim periodima godine. Tako, recimo, izvor kaze da Šamaš boravi na Anu stazi od 1.dana 12. meseca do 30. dana 2. meseca itd. U Mul. Apinu godina je prvi put podeljena na 4 velike sezone koje korespondiraju četvorostrukoj podeli ekliptike prema solarnim prekretnim tačkama.

Dakle, Zodijak se razvio iz ove stelarne šeme od 17, odnosno, 18 sazvežđa kroz koja je prolazio Mesec u periodu od X do VII veka p.n.e. Oko 700. godine p.n.e. broj tih sazvežđa lunarno-solarne putanje smanjen je na 12 sazvežđa nejednakih po svojoj veličini i to onih najbližih ekliptici dok je ostalih 6 stavljeno u grupu ekliptičkih nebeskih markera. Izvori iz tog perioda, i perioda od par vekova kasnije, navode, recimo, Plejade i Bika koji zajedno pripadaju 2. mesecu godine, Oriona i Blizance u vezi sa trećim sve do Pegaza i Riba u vezi sa poslednjim, 12. mesecom godine. U čitavom tom velikom istorijskom periodu od gotovo 2 milenijuma bar 8 danas poznatih zodijačkih sazvežđa postojalo je od najranijih vremena dok su 4 nastala oko 1000. godine p.n.e. Oko 420. godine p.n.e vavilonski astronomi nejednaka sazvežđa prevode u jednaka prema pokretnom (sideričkom) sistemu. Uporedo sa ovim razvijaju i stepenski sistem Zodijaka kako bi efikasno omogućili merenja nebeskih longituda iz određene tačke. Ovaj sistem od 12 zodijačkih jednakih znakova nikada kod Vavilonaca nije korišćen kao koordinacioni sistem vec isključivo kao matematička apstrakcija za izračunavanje lunarnih i planetarnih kretanja čime se sugeriše da je Zodijak nastao u svrhu lociranja planetarnih pozicija i, nešto kasnije, u kalendarske svrhe. Vavilonski Zodijak ni izbliza nema duhovnu i religijsku simboliku kao kasniji grčki ili egipatski opis nebesa (sphera barbarica) već pre predstavlja nebesku vizuelnu podlogu za planetarna božanstva prve religije nebeskih znamenja. U Vavilonu planete, Mesec i Sunce imaju religijsku težinu, a ne toliko sazvežđa za razliku od Egipta. Ovaj proces ustanovljavanja zodijačkog referentnog sistema kod Vavilonaca završava se negde polovinom 3 veka p.n.e gde se oko 30 zvezda oko ekliptike konsoliduju u taj sistem. Početak ovog referentnog ekliptičkog kruga postaje Hamal (Lu. Hun. Ga, u prevodu Najamnik), najsvetlija zvezda Ovna. Grci kasnije početak ovog kruga određuju drugačije, fiksno, a ne prema sferi zvezda nekretnica. Najverovatnije je Hiparh taj koji je promenio ovu konvenciju postavivši početak, ekvinocije negde na početak Ovna. Ovaj Hiparhov sistem zamenjuje šemu vidljivog vavilnoskog Zodijaka i od tada počinje era tropskog Zodijaka. Vavilonci su ti koji su nazive sazvežđima dali prema inspiraciji, a u verske i kasnije kalendarske svrhe. Tek kod Grka Zodijak počinje da dobija misterijski i simbolički značaj. U klasičnom grčkom periodu javlja se po prvi put ontološki značaj Zodijaka presokratovkse filozofije sadržan u principima 4 ontološka elementa prve filozofije prirode. Kasnije biva razvijan i kroz kosmološku simboliku na platonističkim idejama. U helenizmu Zodijak poprima najdublju idejnu dimenziju u okviru ezoterijske (sakralne) astrologije inicijacijskih obreda hermetičkih misterija pa tako danas, zapravo, imamo dve tradicionalne astrologije i, samim tim, dva, odnosno, tri nivoa značenja Zodijaka. Prvi nivo pripada oglednoj astrologiji, najrasprostranjenijoj, primenjenoj i svetovnoj astrologiji koju pretežno obrazlažemo i učimo. Simbolika tog Zodijaka je opšte poznata i nalazi se u delima poznatih starih autora koja govore o svetovnoj simbolici znakova. Drugi nivo je čisto kosmološki, a treći, najmanje poznat nivo zodijačke simbolike, jeste hermetički, inicijacijski nivo ezoterijskog Zodijaka koji je inverzivan u svojoj suštini u odnosu na nivo ogledne astrologije (ezoterijski Zodijak počinje znakom Device, a ne Ovna). Ovaj nivo zodijačke simbolike delimično je sadržan u dekanima, egipatskom astrološkom nasleđu koje je ogledna astrologija svela tek na ono što danas nazivamo licima, najmanjim zodijačkim dostojanstvima, a što je, u ezoterijskoj astrologiji, od daleko većeg i dubljeg značaja.

Vavilonci su ti koji su prvi dali imena sazvežđima Zodijaka i to postepeno kroz dug vremenski period i kroz nedefinisanu inspiraciju kako bi oblikovali putanju nebeskih božanstava. Tek kasnije, u grčkom istorijskom periodu, Zodijak poprima veću filozofsku i idejnu dubinu kroz tri nivoa: svetovni, kosmološki i inicijacijski (ezoterijski). Nazivi zvezdanih konstelacija nastali su, najverovatnije, inspiracijom prvih posmatrača neba proizašlom iz kvaliteta i intenziteta solarne snage u različitim pozicijama ekliptike. Lična inspiracija posmatrača artikulisala se kroz simbolički, a ne bukvalni (vizuelni) doživljaj i uvek u vezi sa Suncem i njegovim sjajem i toplotom. Tako su u početku prvih 6 znakova smatrani benefičnim jer ih Sunce okupira tokom prve, tople polovine godine u severnoj hemisferi gde je astrologija i nastala. Drugih 6 znakova su, zbog smanjenog intenziteta Sunca i kraćeg dana, smatrani melefičnim. U Persiji, recimo, tih 6 meseci mračnih znakova poistovećeni su sa 6000 godina dugim mračnim ciklusom boga Ahrimana koji je u tom periodu dominirao nad Ormuzdom, bogom dobrote i svetlosti. Klasičan dualistički pogleda na svet koji se manifestuje na brojnim nivoima manifestacije. Noć i dan su osnovni kao i muško i žensko, dnevni i noćni, odnosno dobri i loši itd. Dualistička ideja jedna je od osnovnih u tradicionalnoj astrološkoj simbolici koju prepoznajemo kroz podelu Zodijaka na muške i ženske znake i planete.

Sazvežđa kroz vavilonsku istoriju:

1. Sumerski i akadski period od 3200 do 2000. p.n.e

Bik (Gu An Na, u prevodu pad ili izvan neba)
Lav (Ur Gu La, u prevodu lav)
Škorpija (Gir Tab, škorpija)
Vodonoša (Gu La, veliki bokal)
Ovan (Hun Ga, zemljoradnik)
Koza (Riba. I današnja slikovna predstava znaka Jarca ima riblje peraje na zadnjem delu)

2. Period od 1530. do 1161. p.n.e

Pored gorepomenutih javlja se u ovom periodu i sazvežđe Brazde (Device) i Strelca. Sto pedeset godina kasnije dobijamo i Blizance, Raka i Vagu, a oko 1150. p.n.e i prvi pomen Riba.

3. Sa Mul. Apin serijom između 1000. i 700. p.n.e dobijamo pomen svih 12 sazvežđa odjednom.

Autor: Nataša Karalić Koprivica