Teorija nebeske sfere

Jedna od stvari od kojih se, zaista, mora poceti pre nego sto se krene u specificniju doktrinu astrologije. Dakle, osnove nebeske sfere, konceptulani veliki nebeski krugovi, njihovi preseci, tacke njihovih preseka itd. Koliko astrologa ove stvari, zaista, poznaje. Koliko njih iste razume. Tema ce biti obradjivana u delovima kako bi se ostavilo vremena za eventualna pitanja. Korak po korak. Molim svakoga ko ovo bude uzimao kao lekciju i kasnije prenosio kroz svoju skolu drugima, da navede izvor i autora.

Astrolog nebo posmatra onakvim kakvim se cini, a ne onakvim kakvo jeste. Nasa cula percepiraju Zemlju kao nepomicni centar koji filozofi zamisljaju kao jednu od mnogih nebeskih sfera. Iz pozicije posmatraca, koji stoji na jednoj takvoj  naizgled nepomicnoj celini, pravac iznad jeste zenit, pravac ispod je pravac nadira, direktno suprotne tacke. Izmedju ove dve nebeske pozicije prostire se veliki nebeski krug horizonta koji zakrivljuje ravan deleci vidljivo nebesko obzorje na dva dela, vidljivi (iznad ravni) i nevidljivi (ispod ravni).

Cela vidljiva nebeska sfera je, u sustini, ekstenzija zemaljskih parametara. Produzetak Zemljine rotacione ose odredjuje severni i juzni nebeski pol. Kako je ova planeta pod nagibom od 23.5 stepeni i osa nebeskih polova je tom merom iskosena. Nebeski ekvator je ekstenzija zemaljskog u nebeski vizuelni prostor. Opste poznati meridijan (mc, juzna njegova tacka) nije nista drugo do krug koji prolazi kroz zenit (tacku iznad posmatraca) i odgovarajuci nebeski pol (produzetak polarne ose planete Zemlje). Zbog pomenute iskosenosti iste, mc, najvisa tacka eklitpike (prividne solarne putanje) u podne po meridijanskom stvarnom vremenu (vreme prema geografskoj longitudi, odnosno, udaljenosti od nulte tacke grinickog meridijana), cesto nije na 90 stepeni od prve tacke istocnog horizonta na mestu gde isti sece ekliptiku (ascendent). Presek kruga horizonta i kruga meridijana odredjuje pravac sever-jug dok pravac istok-zapad, odredjuje intersekcija nebeskog ekvatora i kruga horizonta.

Zemlja se okrece oko polarne ose u pravcu zapad-istok ili suprotno kretanju kazaljki na satu, posmatrano iz perspektive severnog pola. Ovo dalje uslovljava privid nebeske rotacije u drugom pravcu, pravcu polova koji je paralelan nebeskom ekvatoru. Udaljenost nebeskog pola od horizonta (altituda) brojcano odgovara posmatracevoj geografskoj latitudi (udaljenost od ekvatora). Ako se posmatrac nalazi na severnoj Zemljinoj polulopti, severni nebeski pol bice znad horizonta i obratno za slucaj juzne polutke kada ce juzni pol biti iznad, a severni ispod ravni horizonta. Zvezde se na vidljivom obzorju prividno zbog Zemljine rotacije krecu po dnevnoj nebeskoj putanji. Ugao koji pozicija nebeskog tela zatvara sa nebeskim ekvatorom, bilo s juzne, bilo sa severne njegove strane (nebeske ekvatorske polutke) naziva se deklinacijom dok je ugao pozicije objekta prema eklitpici njegova latituda. U tom prividnom kretanju nebeska tela, kada postanu viljiva posmatracu na istoku, kaze se da izlaze, a kada prestaju da budu vidljiva na zapadu, onda se kaze da zalaze. Tela koja su pozicionirana tacno na nebeskom ekvatoru (setiti se da se radi o produzetku Zemljinog ekvatora) izlaze tacno na istoku i zalaze tacno na zapadu linije horizonta. Sto je deklinacija zvezde veca to je i njen izlazak i zalazak specificniji i vise pozicioniran prema polovima. U slucajevima deklinacije od 90 stepeni, zvezda ne dodiruje liniju horizonta prakticno nikada zbog cega je stalno vidljiva. Za njih kazemo da su cirkumpolarne. U slucaju da je zvezda velike juzne deklinacije, onda imamo suprotnu situaciju zvezde koja nikada ne izlazi.

U prilozenoj slici moze videti ravan horizonta, nebeski ekvator, polove, meridijanski krug, zenit, pravac rotacije od izlaska zvezde do njenog zalaska, cirkumpolarne pozicije i njima suprotne. Pazljivim posmatranje za pocetak naucicemo da razumemo ove osnove.


Nastavak sledi.

Na prvoj slici nedostaje ekliptika. U prilozenoj slici broj 2 ista je predstavljena sirokom crvenom trakom sa strelicom smera prividnog kretanja Sunca. Prividnog jer, u sustini, Zemlja je ta koja se pomera oko Sunca, a ne obratno jer nasa cula ne opazaju ovo kretanje zbog cega stvar izgleda iz nase perspektive obrnuto. Sunce, tako, prividno kruzi oko nase pozicije u smeru suprotnom kretanju casovnih kazaljki, po fiksnoj liniji koju nazivamo ekliptikom (tako je nazvana jer se na toj liniji javljaju tacke eklipsi, tj. pomracenja). Ovo se kretanje ponegde u astroloskoj teoriji pominje i kao zodijacko kretanje. Suprotno ovom je diurnalno ili dnevno kretanje Sunca od istoka do zapada, u smeru casovnih kazaljki. Diurnalno kretanje je kretanje suprotno smeru znakova Zodijaka i osnova procene orjentalnosti, tj. pozicije izlaska planete pre Sunca. Zvezda u znaku koji stoji na ranijoj poziciji prema diurnalnom smeru, jeste orjentalna zvezda. Ova pozicija je vice versa prema zodijackom smeru, pa tako raniji znak u dnevnom kretanju jeste pozniji znak u zodijackom. Jednako tako i planeta u aspektu u ovakvoj situaciji prema drugoj planeti je u tzv. dekster superiornoj poziciji dok je planeta u ranijem zodijackom znaku u sinister poziciji. Obzirom da jedna godina ima nesto malo vise od 365 dana, a krug ima 360 stepeni, Sunce se u pravcu istoka krece po meri od oko 59 sekundi dnevno. Istovremeno, Sunce se krece i u suprotnom smeru, od istoka ka zapadu zbog Zemljine rotacije i to malo sporijim tempom od ostatka vidljivog neba, konkretnije, od neba zvezda nekretnica, zbog zanosenja Zemljine ose.

Eklipticka zamisljena ravan, takodje, ima svoje polove i tako pored nebeskih (produzena linija zemaljskih polova), imamo i dva eklipticka pola. Zemljina polarna osa nagnuta je u odnosu na eklipticku ravan za pomenutih 23.5 stepeni. Ovaj nagib razdvaja nebeske i eklipticke polove istim uglom, a to dalje uzrokuje nagib (odstupanje) ekliptickog kruga u odnosu na ekvator prema istoj velicini sto za matematicki rezultat daje vrednost eklipticke obliktike, odnosno, ekliptickog iskosenja. Kako se krece duz svoje putanje, a prema pozadini fiksnih zvezda, Sunce stvara jos jedan privid kretanja severno i juzno od nebeskog ekvatora. Sama ekliptika pozicionirana je na sredini zodijackog pojasa zbog cega imamo, ne samo prednji i zadnji deo svakog pojedinacnog znaka, vec i severni i juzni (iznad i ispod eklitpike).

U nastavcima ce biti objasnjene teme tropika i ekvinocija, izracunavanja vremena, nebeskih i zemaljskih koordinata, sideralnog vremena, oblikticke ascenzije i jos ponecega...

Na drugoj slici treba objasniti još neke elemente, kako bi se stekao što potpuniji uvid u dnevno, diurnalno kretanje. Narandžasti krug predstavlja deklinacioni krug Sunca, i to za vrednost deklinacije od 0 lučnih stepeni. U tom slučaju se deklinacioni krug poklapa sa nebeskim ekvatorom, i Sunce izlalzi tačno na istoku, i zalazi tačno na zapadu. Dva žuta kruga su takođe deklinacioni krugovi; u gornjem delu slike je deklinacioni krug letnjeg tropika (sa maksimalnom vrednosti deklinacije od 23,5 stepeni). Donji je deklinacioni krug zimskog tropika (-23,5 stepeni). Ugao koji zaklapa ravan deklinacionog kruga sa ravni horizonta predstavlja tzv. kolatitudu posmatrača, i on iznosi 90-(posmatračeva latituda). Da bi zvezda (planeta) bila cirkumpolarna, mora njen deklinacioni krug da tangira ravan horizonta (ne vidi se na slici).

Deklinacioni krug predstavlja tzv. mali krug. Za razliku od velikih krugova, čiji se centar poklapa sa centrom nebeske sfere, kod malih to nije slučaj. Presek bilo koje ravni, koja ne sadrži centar nebeske sfere, i nebeske sfere, predstavlja mali krug. Deklinacioni krugovi su paralelni sa nebeskim ekvatorom, i predstavljaju putanje zvezda i planeta u njihovom diurnalnom kretanju.

ČASOVNI KRUG je veliki krug koji prolazi kroz severni i južni nebeski pol. Predstavlja ekvivalent zemaljskoj geografskoj longitudi. Sve tačke koje se nađu na istom časovnom krugu imaju istu vrednost rektascenzije, kao što sve tačke na Zemlji koje se nađu na istoj longitudi dele isto vreme.


Vertikalni krug je veliki krug koji prolazi kroz Zenit i Nadir, i samim tim zaklapa prav ugao sa ravni horizonta. Kako MERIDIJAN prolazi kroz polove horizonta (zenit i nadir) i kroz polove ekvatora (severni i južni nebeski pol), on je istovremeno i časovni i vertikalni krug.


PRIMARNI VERTIKAL je vertikalni krug čiji su polovi severna i južna tačka horizonta.





Na slici iznad primarni vertikal je predstavljen krugom u ravni ekrana. Njegovi polovi su obeleženi sa N i S. Polovi Meridijana su istočna i zapadna tačka horizonta, E i W.